Maxaa Inaga Hor Taagan Gaadhitaanka Horumarka?! (Q. 2 aad) – W/Q: Axmed Cali Diiriye
Waagii ay muslimiintu ahaayeen awoodda ugu xoogga weyn dunida muddo kun sano ah, may ahayn uun hogaamiyayasha adduunka ee xaga maamulka, siyaasadda iyo ciidanka, sida oo kale waxay ahaayeen hogaamiyayaal dhinac kasta oo nolosha ka mid ah; aqoontuna ay ka kaw tahay. Sababtu waxa kale ma aha’e, waxay sameeyeen cilmi-baadhisyo tiro badan, waxay ogaadeen qawaanin kawni ah oo tiro badan, wey dabbaqeen, nolol-maalmeedkoodii ayay la fal-galiyeen, markaas bey horumareen waayo waxay ogaadeen sida saxda ah ee wax loo sameeyo. Halkaas uun kagamay hadhin’e, waxay cilmigii ku dabreen buugta. Dhammaan horumarka lagu tallaabsaday casrigan waxa uu ku salaysan yahay ikhtiraacyadii ay sameeyeen muslimintii hore xilligi la odhan jiray “Casrigi Dahabiga Ahaa”. Dhammaan horumarka ay maanta reer galbeedku gaadheen waxay salka ku haysaa aragtiyihii cilimiyaysnaa ee ay muslimiintii hore hindiseen dhinac kasta oo nolosha ka mid ah: dhinaca siyaasadda, dhinaca dhaqaalaha, dhinaca dhiska, dhinaca arimaaha bulshada, dhinaca shakhsiyadda, dhinaca qoyska, dhinaca goobaha caafimaad iyo dhakhtarnimada iyo dhinac kasta oo nolosha ka mid ah. Sababtu waa maxay, sababtu waxa weyaan waayo muslimiiinti hore waxay dabaqeen aayadaha Quraanka Kariimka ah ee ina faraya in aynu aqoon kala soo dhex baxno dunidan innaga oo samaynayna baadhitaan iyo fiirfiirsi.
Nasiib xumo, hadda ayadahaa Quraanka ah ee Ilaahay ina faray waxa dabaqa waddamada reer galbeedka. Iyaga ayaa cilmi-baadhis sameeya oo marba marka ka danbeysa soo saara aqoon cusub. Waana sababta ay u horumareen, innaguna – ka muslimiin ahaan- aynu u horumari la’nahay.
Innaga oo niyadda ku hayna qodobadaa aynu kor ku soo xusnay, waxa inooga soo dhex baxaya in ay muhiim tahay gaadhitaanka horumarka. Si horumar loo gaadhana, la iskama gaadho uun’e, waxa jira waddooyin loo maro. Waxa jira qawaaniin kawni ah oo horseeda horumarka dalka. Sida uu Jaasim Suldan ku sheegay buugiisa Qawaaniinta Horumarka, si uu dal u horumaro waa in la helaa saddex arrimood:
1. Hogaamiye leh aragti fog oo uu ummada ku hago (aragti horumarineed)
2. Dad ku ag xeeraan oo la fikir ah lana dhaqaajiya xaqiijinta fikirkaa
3. Shacab bisil oo wax fahmaya.
Saddexdan arrimood waa saddexda xaqiijiya horumarka. Muslin iyo gaal wuxu doono ha noqdo’e, ma gaadhayo horumar dal aan saddexdan arrimod la iman.
Hadaba, guud ahaan dadyawga muslimiintu gaar ahaan Soomaalidu waa dad jecel waxqabadka, waxtarka iyo horumarka. Ma jiro qof shicib ah oo ka soo horjeeda in la horumaro, in aqoon la yeesho, in nolol wanaagsan lagu noolaado. Haddii ay sidaa tahay, halkee ayay wax ka khaldanyihiin? Waxay wax ka khaldanyihin, waxaynu la’nahay cid inoo xaqiijisa saddexdaa arrimood ee horseeda horumarka: hogaami aragti leh, dad wanaagsan oo ku xeeran hoggaamiyaha iyo shacab bisil.
In aynu xaqiijin weynu saddexda arrimood ee horseeda horumarka dalkana waxa ugu wacan laba sababood:
1. Kaalintii aqoonyahanka oo maqan.
Waxa maqan kaalintii aqoonyahankii ku wacyigalin lahaa dadka dhinac kasta oo nolosha ka mid ah, una sheegi lahaa sida saxda ah ee wax loo sameeyo; haddii ay tahay dhinaca siyaasada, dhinaca dhaqaalaha, dhinaca maamulka, dhinaca arrimaha bulshada, dhinaca ganacsiga, dhinaca qoyska iyo dhinaca shakhsiyadda intaba.
Waad ila aragteen baan filayaa, madaxdeenu siyaasad waxay ka taqaan ma laha. Waxay u haystaan xisbi la galo iyo mid laga baxo; kursi la fadhiisto iyo qabyaalad dadka lagu jihiiyo. Wad ila aragteen ban filayaa, lammaaneheenu waxa ay is guursadaan iyaga oo aan aqoon badan u lahayn nolosha qoyska. Waxay u haystaan kaliya in ay nolosha qoyskuba tahay ninka oo subixii shaqa taga, gabadha oo guriga sii joogta, baahiyaha uu Alle ku abuuray oo ay isku gutaan iyo ubad la isku dhalo. Ganacsigii waa la mid, dhaqaalihii waa la mid, dadnimadii waa la mid. Dhinac kasta oo nolosha ka mid ah weynu ka burbursannahay. Ma hayno ama wey yartahay inta aqoonteedii haysa waayo waxa aynu la’nahay aqoonyahanno fahmay qawaaninta kawniga ah ee uu Ilaahay dhigay dhulkan; dabadeedna u sharraxa dadka sida saxda ah ee wax loo qabto taas oo gabogabada horseedda shacabka oo bislaada, hoggaamiye leh aragti fog, iyo horumar lagu tanaano intaba.
2. Waxaan jirin hoggaamiyeyaal xambaarsan aragti fog oo ay ku xeersan yihiin guuto ka caawisa xaqiijinta hiigsigiisa.
Soomaalida uun ma aha’e, guud ahaan adduun-weynaha Islaamka oo dhan ayaa taas ka siman. Wey yartahay hoggaamiye ku yimaadda kursiga aragti fog oo horumarineed oo ay ka ag dhawyihiin madaxyo-weyn aad u fiican oo ku dedaasha xaqiijinta hiigsiyada iyaga oo horumarinaya dalka, iyaga oo caddaalad ku dhaqaya, iyaga oo aqoonta kobcinaya, iyaga oo dhisaya garaadka dadka, baraarujinaya, toosinaya oo kobcinaya.
Waa sababta keentay in had iyo goor loo duceeyo madaxda, weliba loogu daro in uu helo dadka ku ag xeeran oo wanaagsan iyo la taliyayaal fiican. Ducadu waxay ahayd:
“اللهم اصلح أئمتنا وولاة أمورنا اللهم أعنهم البطابة الصالحة”
“Ilaahayow madaxda noo wanaaji, madaxyo-weyn wanaagsanna u diyaari”
Hadaba, haddi aynu doonayno in aynu horumarno, waa in aynu xaqiijinna sadexdaa arrimood ee horseeda horumarka. Saddexdaa qodob ee uu ALLE dhigay adduunkan. Wa sadex qodob oo ay soo dabaqeen muslimiintii hore waagii ay adduunka ku hoggaaminayeen horumarka muddo ku siman kun sano. Waa saddex qodob oo ay fuliyeen dhamman waddan kasta oo horumaray sida Jarmalka, Shiinaha, Maraykanka, Turkiga, Maleesiya, Singabuur iyo Jabaan. Saddexdan qodob waxa ay yihiin:
1. Hoggamiye leh aragti fog.
2. Madaxyo weyn ku xeeran oo ka caawisa xaqiijinta himilada hoggaamiyaha.
3. Shacab bisil (shacabka bislina waxay ku imanayaan aqoonyahanka oo bulshada ku wayci galiya sida saxda ah ee wax lo sameeyo, in la badiyo goobaha aqoonta sida jaamacadaha iyo manhajka waxbarahsada la tayeeyo)
Hana ilaawina in aad mar walba ku ducaysataan in uu Alle madaxda inoo wanaajiyo iyo in uu Ilaahay uga dhigo madaxo-weynta ku hareeraysan la taliyayaal fiic-fiican oo horseeda horumarka dalka.
Ahmed Ali Diriye
Civil servant and Social Activist
axmadiya@gmail.com
+252634160642