MAALIN KA MID AH MAALMIHII NOLOSHA NABI MUXAMED
SCW Qaybtii 11aad
Daraasad koobaysa qorshe hawleedkii nabiga ee Maalinlaha ahaa
Dr Cabdiwahaab B.Naasir Al- Turayti Makkah
Hargeysa(Warsugannews)Hurdada Maalintii
Nebigu SCW isaga oo maalin hurda qolkii Ummu Sulaym iyaduna guriga ay ka maqan tahay ayay u soo gashay Umu sulaym markaas ayay aragtay nebiga oo kulayka xagaaga ee jira awgeed aad u dhididay oo dhididka ka socday uu ku ururay harag uu ku jiifay.Markaas ayay quraarad soo qaadatay si ay u ururiso oo ugu shubto dhididka quraarada.Nebiga ayaa toosay oo ku yidhi maxaad samaynaysaa? Markaas ayay tidhi: dhididkaaga ayaan ururinayaa oo quraarada ku shubayaa, waxaanan siinayaa caruurtayada si ay u noqoto barako. Nebigu waxuu u sheegay in ay sax tahay oo u duceeyay.
Booqashada Masaajidka Quba
Sabti kasta, nebigu SCW waxuu maalinta dhexdeeda gaar ah barqada uu tegi jiray masaajidka Quba isaga oo gaadiid saaran ama lugaynaya.Wuu ku tukan jiray masaajidka.Dadka quba deganaa oo u badnaa qabiilka Awf Ibnu Xaaris ayaa ugu iman jiray masaajidka.Iyagoo ku faraxsan ayay salaami jireen xataa isagoo tukanaya ayay salaanta u qadimi jireen markaas ayuu nebiguna SCW ishaaro ugu jawaabi jiray.
Inta uu nebigu joogo Quba waxuu yara seexan jiray guriga Ummu Xaram Bintu Milhaan oo ay walaalo ahaayeen Ummu Sulayma.Ummu Xaram waxay ay ahayd xaaska Cubaada Ibnu Al Samit.Waxaanay xidhiidh qaraabo ahaayeen nebiga taas oo ka dhigtay in aan nebiga loo ogolayn in uu guursado. Maalin ayuu booqday gurigeeda, markaasay cunto siisay oo timaha u feedhay.Iyadoo u feedhaysa ayuu nebiga SCW yara gam’ay, oo soo kacay isaga oo qoslaya. Markaas ayay ku tidhi: rasuulkii ilaahayow maxaa kaa qosliyay, waxuu ku yidhi: waxa l I tusay dad ka mid ah ummadayda oo jihad u baxaya ilaahay dartiis iyaga oo baddaha dul gooshaya sida boqorada maraakiibtooda wata. Markaas ayay ku tidhi: rasuulkii ilaahayow iigu ducee inaan kuwaa ka mid noqdo. Nebiguna wuu ugu duceeyay.Markaas ayuu haddana yara gam’ay oo soo toosay markale isagoo qoslaya. Markaas ayay waydiisay waxa mar kale ka qosliyay. Markaas ayuu nebigu SCW ku yidhi:waxa la tusay dad ka mid ummadayda oo jihad u baxaya ilaahay dartiis. Mar kale ayay ka codsatay inuu ugu duceeyo inay ka mid noqoto, nebiguna wuu ugu duceeyay isaga oo leh kuwa ugu horeeya ayaad ka mid tahay. Ummu Xaram waxay xilligii Mucaawiyah ka mid ahayd koox muslimiin ah oo u shiraaqday Qabrus iyagoo badda ka gooshaya. Waxaanay ka dhacday gaadiidkii badda ay kaga gudbayeen dhaawacaas ayaanay u dhimatay.waxay tanina ina tusaysaa sida nebigu SCW uu asxaabtiisa wax uga sii sheegayay arimaha mustqabalka la kulmaya iyao halka diintu gaadhayso mustaqbalka.
Hawlaha Duhurkii
Marka Bilaal uu eedaamo salaada duhur oo ah salaada maalinta badhtankeeda.Rasuulku wuu ka kici jiray hurdadiisa hadii uu markaa weli hurdo.Wuu ka jawaab celin jiray eedaanka isagoo odhanayo kelmadaha uu Mu’adinku ku dhawaaqayo.Markaas ayuu waysaysan jiray hadii u baahdo inta aanu afarta rakcadood ee sunnaha ka horeeya duhurka tukan. Waxaanu odhan jiray: waa saacada albaabada janooyinka la furo, waxaanan jeclahay in xilligaas la horumarsado shaqo fiican.
Nebigu SCW waxuu ku nagaan jiray guriga ilaa loo sitaago salaada.Waxaana la joogi jiray guriga xiligaas uu salaada iqaamisteeda sugayo inamada yaryar ee uu awowga u ahaa Xasan iyo Xuseen oo inantiisa faadumo dhashay ama Ummamah oo ay dhashay inantiisa Saynab.Waanu la ciyaari jiray caruurta xilligaas.Marka Bilaal ugu yimaado si uu ugu war geliyo in la gaadhay xilligii salaada uu tujin lahaa.Nebigu SCW intaanu soo bixin waxuu sii dhunkan jiray xaasaskiisa.Markuu soo baxo ayaa Bilaal iqaami jiray si salaada la isugu taago gudashadeeda.Markay asxaabtu arakaan nebigii Allah oo soo socda ayay isu taagi jireen salaada.
Waxay la yaabi jireen nebiga SCW oo marar garabkiisa ku sida Xasan ama Xusayn ama Umaamah oo uu awoow u ahaa.Markuu salaada galayo waxuu ilmaha dhigi jiray dhinaciisa si uu salaada u tujiyo.Waqti gaar ahaa, nebigu waxuu soo baxay isaga oo Xasan ama Xusayn sida, markaas ayuu dhinaciisa dhigay oo salaada guda galay.Salaada intuu ku jiray ayuu nebigu SCW raajiyay mid ka mid sujuudaha salaada dhexdeeda. Mid ka mid ah asxaabta Shadaad Ibnu Al Xaad ayaa madaxiisa kor u yara qaaday oo hoosta ka eegay, waxaanu arkay ilmihii nebigu uu awowga u ahaa oo dusha ka korsan dhabarka nebiga. Markii salaadii dhamaatay ayay asxaabtii nebiga waydiiyeen: rasuulkii ilaahayow waxaad ku dheeraatay mid ka mid ah sujuudaha salaada, anaguna waxaanu is nidhi ma waxbaa ku dhacay nebigii mise waxyi ayaa samada kaga soo degaya. Waxuu ugu jawaabay maya ee waxba may dhicin ee wiilkayga ayaa dhabarka iga koray markaas ayaan dhibsaday in aan ku dirqiyo in aan dejiyo ilaa uu isagu dego. Nebigu SCW garabka ayuu ku hayn jiray ilmaha markuu tukanayo xiliyada qaar, marka uu sujuudana wuu dhigi jiray sidaas ayaanu marka uu soo kaco dib kor ugu qaadi jiray. Sidaana waxuu yeelay mar uu siday inanta uu awoowga u ahaa ee Ummamah oo ay dhashay inantiisii Saynab.
Nebigu SCW salaada duhur waxuu tujin jiray waqtiga hore ee ka mid waqtiga loogu talo galay in la tukado.Waxaanu akhiriyi jiray rakcad kasta ilaa 30 sadar quraan ah, waxaanu dheerayn jiray rakcada hore halka ay rakcada danbe ka gaabnayd, sidoo kale labada rakcadood ee danbe ayaa iyagana uu ku akhriyi jiray nuska inta uu akhriyay labada rakcadood ee hore. Wuu dheerayn jiray salaada duhur ilaa qofka marka iqaamada la yeedhiyo ogaa ee xabaalaha baqiic tagaa, gurigiisana soo mara si uu uga soo waysaysto uu soo geli jiray masaajidka isaga oo nebigu SCW weli taagan oo ku jira rakcadii koowaad. Quraanka hoos ayuu u akhriyi jiray, laakiin dadka la tukanayaa waxay ka dareemi jireen quraanka uu akhriyayo nebigu SCW gadhkiisa dhaqdhaqaaqa uu samaynayo. Mararka qaarkoodna waxaaabay maqli jireen isagoo quraanka qaybo kor u yara qaadaya.
Marka salaadu dhamaato, nebigu waxuu ku soo jeedsan jiray asxaabta ku daba tukanaysa. Markaa hadiiba ay jirto wax daruuri ay tahay in laga hadlo inta badan waxuu ka hadli jiraysalaada duhur ka tukashadeeda ka dib. Xilligaasna waxuu ahaa marka dadka intiisa badani joogto. Waxaanay dhacday oo nebigu khudbad jeediyay mar ay wafti ka socda reer Mudar ay yimaadeen. Nebiguna uu dareemay duruufta ka muuqata dushooda o markaas ka damqday faqriga iyo gaajada ka muuqata. Markaas ayuu istaagay minbarka oo la hadlay asxaabta salaadii Duhur ka dib. Waxaanu ku bilaabay mahadnaqa Allaah iyo waynayntiisa, markaas ayuu yidhi: Ilaahay waxuu kitaabkiisa quraanka ah ku soo dejiyay isaga oo leh:Dadow ka Dhawrsada Eebihiina Idinka Abuuray Nafkaliya (Aadam) kana Abuuray xaggeeda Haweenaydeeda (Xaawo) kana Abuuraay Xagooda Rag Badan iyo Haweenba, ka Dhawrsada Eebihiina aad wax isku Warsataan iyo Qaraabada, Eebana wuxuu u Yahay Korkiina Ilaaliye (Nisaa 4:1).Sidoo kale waxuu nebigu SCW yidhi:Kuwa xaqa rumeeyey waa inay Eebe ka dhawrsadaan, Nafwalbana waa inay eegtaa waxay u hormarsatay barri (qiyaamaha) Eebena ha laga yaabo illeen wax walba waa ogyahaye (Al Xashr 59:18).waxa laga yaabaa in qofkiin uu bixiyo lacag oo ay yar tahay ama bixiyo wax ka mid ah dharkiisa iyo waxa uu cuntoahaan u haysto ee daqiiq iyo timir ah. wuu waday nebigu SCW ilaa uu yidhi: waxaad ku deeqdaan haba yaraatee sida xabad timir ah jeexeed, isagoo uga jeeday inuu asxaabta ku dhiiri geliyo in ay waxay haystaan haba yaraadee wax ka bixiyaan.
Tusale kale: Markii Ibnu Lutbiyah ku soo noqday nebiga, isaga oo soo dhameeyay hawshii sako soo ururinta ee nebigu u diray waxuu nebiga ku yidhi: “rasuulkii ilaahayow xoolahaas waa sakadii la ii soo dhiibay, kuwana anigaa la ii soo siiyay hadyad ahaan”. Salaadii duhurka ka dib ayuu nebigu SCW dadka la hadlay. Waxuu ku bilaabay ilaahay mahadnaqiisa iyo qiraalka kelinimadiisa, markaas ayuu yidhi: imika waxa laga yaabaa in aan mid idinka mid ah u diro shaqo oo markaasu baxo si uu u soo qabto hawsha loo diray oo soo noqdo isaga oo leh: Tan adigaa leh midana aniga ayaa hadyad ahaan la ii soo siiyay. Maxaa isagoo gurigiisa fadhiya oo sugaya hadyadu ugu iman wayday.Midka nafta Muxamed gacantiisa ku jirto ayaan ku dhaartaye, qof kasta oo wax ka qaata wax aan xaqiisa ahayn waxuu iman doonaa maalinta qiyaamaha isagoo dhabarka ku sida.Qaar ayaa iman doona iyagoo awr qaylinaya dhabarka ku sida, ama sac ama neef adhiya oo ciya’ya. Markaas ayuu nebigu SCW gacmihiisa kor u qaaday iyadoo la arkayay cadaanka kilinkilooyinkiisa hoostooda isaga oo leh: Ilaahayow, waan gaadhsiiyay fariintaadii waxaanu sidaas ku celiyay sadex jeer.
Maalin kale salaadii duhur ka dib, ayuu istaagay minbarka masaajidka markaas ayuu ka hadlay saaacada ugu danbaysa ee maalinta qiyaamaha. Waxaanu ka sheegay arimo murugo leh maalintaas isaga oo leh: mid kasta oo idinka mid ah oo jecel inuu wax I waydiiyo halkan ha yimaado.Ilaahay ayaan ku dhaartee, su,aal kasta oo aad I waydiisaan waan idiinka jawaabayaa inta aan taagnahay halkan. Dadku way ooyayeen, nebiguna dhawr jeer ayuu sidaas ku celiyay dalabkiisa ah in waxii su;aal ah ee la hayo la waydiiyo. Nin la yidhaa Cabdullah Ibnu Xudafa oo ka tirsanaa qabiilka Saham ayaa istaagay oo yidhi: rasuulkii ilaahayow, waa kuma aabahay? Sababtu u waydiiyayna waxay ahayd dad ayaa ku doodi jiray in cabdullahi aanu dhalin aabihii. Nebigu SCW waxuu ugu jawaabay: Aabahaa waa Xudafa. Markii nebigu ku celceliyay I waydiiya waxii su,aal aad haysaan.Cumar ayaa fadhiistay isaga oo leh: waxaanu ku faraxsanay in Allaah keliya uu yahay ilaahayaga iyo in islaamku yahay diintayada, nebi muxamedna yahay rasuulkii ilaahay. Markaas ayuu nebigu joojiyay su,aashii oo yidhi: Awla ( carabi ahaan waa dhib ayaad arki doontaan)Midka nafta Muxamed gacantiisa ku jirto ayaan ku dhaartee. Goor dhowayd ayaa gidaarkan la iga tusay cadaabta iyo jannada. Ma aan arag wax ka xun iyo wax ka wanaagsan sida la ii tusay maanta. Hadii aad ogtihiin waxaan ogahay in yar ayaad qosli lahaydeen in badana waad ooyi lahaydeen.Maalintaasi waxay ka mid ahayd maalmihii ugu adkaa asxaabta.Waxay maryahodooda ku dabooleen wejiyadooda qayllada oohintooda darteed.
Maalin kale nebigu SCW waxuu salaaa duhur ka dib la hadlay asxaabta ka dib markii qisaasta dhilaysiga lagu fuliyay Maacis ( allah ha u naxariistee). Mahadnaq iyo waynaynta Allaah ka dib, nebigu SCW waxuu yidhi:ma waxay noqonaysaa markaan u baxno ilaahay dartiis, in mid ku hadho xaga danbe oo la joogo dumarka iyo caruurta isagoo u qaylinaya sida ri dhukan, isaga oo siinaya dumarka waxaan qiimo lahayn.Allaah ayaan ku dhaartee midkiina la ii keeno isaga oo sidaas sameeyay ogaada in aan hubaashii ciqaabi doono. Nebigu umuu ducayn Maacis xumaana kuma soo qaadin xagiisa.
Nebigu SCW wuxuu u dhaqaaqay dhinaca gurigiisa oo ku tukaday laba rakcadood oo sunaha ahaa ee salaada Duhur ka danbeeya, oo ku soo noqday masaajidka halkaas oo isaga iyo asxaabtii joogeen ilaa salaadii Casar.sidan oo kale waxuu sameeyay mar ay la joogeen waftiga ka socday reer Cabdi qays oo uu la joogay duhur iyo casar inta u dhaxaysay.
Nebigu xilliyada loo soo sheego arimo muhiim ah oo bulshadiisa la xidhiidha wuu soo bixi jiray xilli aan looga baran. Waxa ka mid ahaa mar loo sheegay in dadka reer Quba qabiilka Camir Ibn Coof ay is hayaan oo khilaaf ka dhaxeeyo kaas oo keenay in ay dhagxaan isku shiidaan. Nebigu SCW waxuu ku yidhi asxaabtiisii: ina wada aan heshiis ka dhex samaynee. Waxaanu ku yidhi Bilaal, hadii salaada casar soo gasho oo aan soo noqon waayo u sheeg Abubakar dadka ha tujiyee marka ay gaadho xilliga salaada.Markay waqtigii salaada gaadhay ee Bilaal iqaamay ayuu ku yidhi Abubakar: nebiga ayaa ii sheegay in aan kugu war geliyo inaad salaada tujiso hadiiba uu ka soo gaadhi waayo. Markaas ayaa Abubakar dadka hor galay dadkii oo salaadii bilaabay.Nebiga SCW ayaa soo galay masaajidka oo hore u socday ilaa uu safka ugu horeeya galay.Dadkiina sacabka ayay garaaceen, laakiin Abubakar ma soo jeedsan. Markii sacab garaaca dadku sii siyaaday ayuu soo yara qooraansaday oo arkay nebiga,.Markaas ayuu Abubakardoonay inuu dib u soo baxo laakiin nebiga ayaa u ishaaray inuu joogo halkiisa.Abubakar gacmihiisa ayuu kor u taagay isagoo ilaahay mahadinaya sidii rasuulku ka filayay. Markaas ayuu dib u soo baxay, nebiguna hore u baxay oo sidaas salaadii ku tujiyay. Markii saladii la tukaday ayuu nebigu SCW ku soo jeestay asxaabtii sidii caadadiisu ahayd oo yidhi: maxaad gacmaha u garaacdeen marka wax dhacaan idinka oo salaada ku jira? sacabka waxa loo ogol yahay dumarka oo kalliya. Hadii salaada idinka oo ku jira wax dhacaan,waxaad tidhaahdaan Subxaanallaahqof kasta oo taas maqlaa wejigiisa ha soo jeediyo. Markaas ayuu abubakar ku yidhi: hadii aan ku ishaaray in aad salaada sii wado maxaad u tujin wayday? Abubakar ayaa yidhi: iguma haboona in aan tujiyo marka rasuulka ilaahay joogo.
Tusaale kale: nebigu waxuu tegay Al-Aswaf, oo ahayd bariga Baqiic si uu soo siyaarto hablaha uu ka tegay Sacad Ibnu Rabiica si uu ugu soo dhaxlo xoolaha aabahood uga tegay. Hablahaasi waxay ahaayeen kuwii ugu horeeyay ee loo dhaxlo xoolo ay ka dhaxleen aabahood xilligii islaamka.Nebigu SCW waxuu u baxay si uu ugu tego waqti barqo ah.markuu halkaas gaadhay waxa loo keenay cunto oo ka koobnayd roodhi iyo hilib ay habluhu ugu sii talo galeen nebiga iyo asxaabta. Nebigu SCW waxbuu ka cunay isaga iyo asxaabtii kaleba.Markaas ayuu waysaytay sidoo kale asxaabtiina way waysaysteen.Waxaanu tujiyay salaadii duhur.Salaadii ka dibna waxuu gudagalay qaybintii dhaxalka xoolaha ilaa ay gaadhay salaadii casar oo uu dhameeyay qaybintii xoolaha dhaxalka ah ee hablaha.Waxay u keeneen nebiga waxogaa cunto ah oo ay u dhigeen. Nebiguna SCW wax ayuu ka cunay isaga iyo asxaabtiisii, markaas ayuu isu taagay si uu salaada casar u tujiyo. Nebiga mar kale uma waysaysan isaga iyo asxaabtuba ee sidaas ayay ku tukadeen casar.
Waxaa turjumay
Farxaan Aadan Haybe